Logo
Εκτύπωση αυτής της σελίδας

Για τη σημασία της ενεργού συμμετοχής του πατέρα στη ζωή του παιδιού

 

γράφει η Δέσποινα Καραγιάννη, κλινική ψυχολόγος, Ph.D, ψυχαναλύτρια, επιστημονική υπεύθυνη του Κέντρου Ημέρας για τη Φροντίδα της Ψυχικής Υγείας της Γυναίκας (επιλόχεια διαταραχή).

Ένας πατέρας μπορεί εξίσου καλά να φροντίσει ένα μωρό, ένα παιδί, έναν έφηβο, έναν ενήλικο, και έχει όλα τα προσόντα να το κάνει πολύ επιτυχημένα. Η στενή σχέση με το παιδί, είτε πρόκειται για βρέφος είτε για ένα μεγαλύτερο παιδί ή έφηβο, δεν είναι αποκλειστικό προνόμιο της μητέρας, αλλά ξεκινά από την επιθυμία ενός άντρα να γνωρίζει καλύτερα το παιδί του. Ένας πατέρας, όπως και μια μητέρα, χρειάζεται να τολμήσει να κάνει τα πρώτα αμήχανα βήματα που απαιτεί η εξοικείωση με ένα πλάσμα που αρχικά δεν μιλά. Πρόκειται για μια διαδικασία κατανόησης των αναγκών ενός βρέφους, που περνάει μέσα από πολλές απόπειρες αποκωδικοποίησης ενός κλάματος, και απαιτεί ψυχραιμία και επιμονή. Αυτή η κατανόηση δεν είναι έμφυτη ούτε έμφυλη και κανείς δεν μπορεί να τη διδάξει. Είναι μάλλον μια κατανόηση που αποτελεί τη βάση κάθε μορφής επικοινωνίας, δηλαδή της προσπάθειας να ακούσουμε τον ιδιαίτερο τρόπο με τον οποίο μιλά ένας άλλος άνθρωπος, διαφορετικός από εμάς και ανεξαρτήτου ηλικίας.

«Άρχισα να αντιλαμβάνομαι και να αισθάνομαι τα πράγματα διαφορετικά. Κάτι άρχισε να αλλάζει. Τότε το παιδί μου άρχισε να μου μιλάει πολύ! Και κατάλαβε πως εγώ το ακούω. Από εδώ και πέρα, προσπαθώ να δείξω στο παιδί μου την αγάπη, την αφοσίωση και τη φροντίδα που εγώ στερήθηκα από τον δικό μου πατέρα»[1]

Στο πλαίσιο της Παγκόσμιας Καμπάνιας για την Πατρότητα (MenCare), η οποία διενεργείται από το 2011 με τη συμμετοχή περισσότερων των 40 κρατών από όλον τον κόσμο, εκδόθηκε το 2015 η πρώτη διακήρυξη για την πατρότητα, ένα κείμενο 288 σελίδων που αποτελεί μια εκτενή αναφορά «σε όσα γνωρίζουμε και σε όσα χρειάζεται να μάθουμε για την παροχή φροντίδας από τους άντρες και για την πατρότητα»[2].

Ένα ποσοστό περίπου 80% των αντρών κάποια στιγμή στη ζωή τους θα γίνουν βιολογικοί πατέρες, ενώ στην ουσία, όλοι οι άντρες έχουν κάποια σχέση με παιδιά, ως συγγενείς, δάσκαλοι, επαγγελματίες ή απλά ως μέλη της κοινωνίας. Είτε πρόκειται για βιολογικούς πατέρες, θετούς πατέρες, πατριούς ή νόμιμους κηδεμόνες, είτε πρόκειται για θείους, παππούδες, αδερφούς, είτε πρόκειται για σχέσεις που αφορούν το ίδιο φύλο ή το άλλο φύλο, είτε οι άντρες αυτοί ζουν μαζί με το παιδί είτε όχι, η συμμετοχή τους στην καθημερινή φροντίδα των άλλων ασκεί μια επίδραση με μόνιμα επιτελέσματα στη ζωή των παιδιών, των γυναικών ή άλλων αντρών, και μια μακροχρόνια επίπτωση στον κόσμο που τους περιβάλλει[3].

Η καμπάνια αυτή έχει ως αποστολή την προαγωγή της συμμετοχής των αντρών και την εμπλοκή τους σε  ό,τι αφορά στην οικογένεια, με δίκαιο και ισότιμο τρόπο - απουσία κάθε μορφής βίας - έτσι ώστε να διασφαλισθεί η ευημερία στην οικογενειακή ζωή, η ποιότητα στις σχέσεις και η βελτίωση της υγείας ψυχικής και σωματικής των πατέρων, των μητέρων και των παιδιών τους[4]

Η εκτενής αυτή αναφορά περιλαμβάνει αποτελέσματα ερευνών από τη Διεθνή βιβλιογραφία σχετικά με τη συμμετοχή των αντρών στη φροντίδα, με τη σεξουαλική και αναπαραγωγική υγεία, τα δικαιώματα των αντρών, στοιχεία για την υγεία της μητέρας, του νεογέννητου και του παιδιού, τη βία και την πρόληψή της, καθώς και για αναπτυξιακά θέματα του παιδιού.  

Τα κυριότερα συμπεράσματα στα οποία κατέληξε η προαναφερθείσα διακήρυξη, συνοψίζονται στα εξής:

  1. Η ενεργός συμμετοχή του πατέρα συμβάλλει σημαντικά στην ανάπτυξη του παιδιού. Η φροντίδα του πατέρα είναι κρίσιμη, εφόσον ισχυροποιεί και διαβεβαιώνει ότι κάθε παιδί είναι ένα επιθυμητό παιδί. Όσο αυξάνεται η εμπλοκή των νέων πατέρων στην ανατροφή των παιδιών τους, τόσο αυξάνονται και τα πορίσματα των ερευνών, που επιβεβαιώνουν ότι η συμμετοχή τους επιδρά με παρόμοιο τρόπο στα παιδιά, με αυτό των μητέρων. Πιο συγκεκριμένα, η συμμετοχή του πατέρα φαίνεται να συνδέεται με καλύτερη γνωστική ανάπτυξη και σχολική επιτυχία, καλύτερη ψυχική υγεία τόσο στα αγόρια, όσο και στα κορίτσια, και μειωμένα ποσοστά αντικοινωνικής συμπεριφοράς στα αγόρια. Η αλληλεπίδραση πατέρα – παιδιού φαίνεται να είναι πολύ σημαντική για την ανάπτυξη της ενσυναίσθησης και άλλων κοινωνικών δεξιοτήτων σε αγόρια και κορίτσια.
  2. Τα αγόρια και τα κορίτσια των οποίων οι πατέρες συμμετείχαν στη φροντίδα τους, εξελίσσονται και εκείνοι σε άντρες που φροντίζουν τα παιδιά τους ή αντίστοιχα σε γυναίκες με υψηλή αίσθηση αυτονομίας και αυτοσεβασμού. Τα χαρακτηριστικά αυτά της προσωπικότητάς τους, τους επιτρέπουν να έχουν καλύτερη επαγγελματική εξέλιξη και σχέσεις ισοτιμίας, όπου η φροντίδα των παιδιών και των υπολοίπων υποχρεώσεων είναι θέμα και των δύο μελών του ζευγαριού.
  3. Η ενεργός συμμετοχή κάνει τους ίδιους τους πατέρες πιο ευτυχισμένους και πιο υγιείς. Οι άντρες που συμμετέχουν με ουσιαστικό τρόπο στην ανατροφή των παιδιών τους, αναφέρουν ότι η σχέση που αναπτύσσουν με τα παιδιά τους είναι μια από τις σημαντικότερες πηγές ευημερίας και ευχαρίστησης στη ζωή τους. Πορίσματα ερευνών δείχνουν ότι οι άντρες που αναφέρουν στενές, μη βίαιες σχέσεις με τα παιδιά τους, ζουν περισσότερο, εμφανίζουν λιγότερα ψυχικά ή οργανικά προβλήματα, είναι πιο παραγωγικοί στην εργασία τους και νιώθουν πιο ευτυχισμένοι, συγκριτικά με όσους δεν είναι δεμένοι με τα παιδιά τους.
  4. Η ενθάρρυνση των αντρών στο να εμπλέκονται και να συμμετέχουν ενεργά, μαζί με τη σύντροφό τους, σε ό,τι αφορά την περιγεννητική περίοδο, πριν και μετά τη γέννηση του παιδιού, μπορεί να εξασφαλίσει μακροχρόνια οφέλη. Η συμμετοχή των αντρών στη λήψη αποφάσεων που αφορούν τη γέννηση του παιδιού και η παρουσία τους στις επισκέψεις στον γιατρό, στα μαθήματα προετοιμασίας κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, ακόμα και η άδεια που παίρνουν από την εργασία τους, για να είναι μαζί με τη σύντροφο και το παιδί μόλις αυτό γεννηθεί, φαίνεται να εγκαθιστούν ένα συνεχές ενεργού πατρικής συμμετοχής, σε ό,τι αφορά εφεξής τη ζωή του παιδιού. Οι άντρες αυτοί, εξελίσσονται σε πατέρες που ακούν τα παιδιά τους, συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων στην ανατροφή τους, γεγονός που βελτιώνει το σωματικό, γνωστικό, συναισθηματικό και κοινωνικό δυναμικό  των παιδιών, συμβάλλοντας σημαντικά στην ευτυχία τους. Επιπλέον, η φροντίδα από τη μεριά του άντρα εξομαλύνει τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει η γυναίκα σε σχέση με τη μητρότητα, συμβάλλοντας στην καλύτερη ψυχική υγεία της και σε χαμηλότερα ποσοστά επιλόχειας κατάθλιψης.
  5. Η προαγωγή της ενεργού συμμετοχής των αντρών στη φροντίδα και την ανατροφή των παιδιών, φαίνεται να ανακόπτει τον φαύλο κύκλο της βίας. Όταν τα κορίτσια και τα αγόρια βλέπουν τον πατέρα τους να συμπεριφέρεται με σεβασμό, και χωρίς να ασκεί καμία μορφή βίας στη μητέρα τους, εσωτερικεύουν την ιδέα της ισοτιμίας των φύλων και τη μεταφέρουν αργότερα στις δικές τους σχέσεις και οικογένειες. Αντίθετα, πολλές έρευνες επισημαίνουν ότι τα παιδιά που υπήρξαν μάρτυρες σκηνών πατρικής βίας απέναντι στη μητέρα τους, έχουν αυξημένες πιθανότητες να ασκήσουν και εκείνα βία στη σύντροφό τους, αν πρόκειται για αγόρια ή να επιτρέψουν και να δεχθούν την άσκηση βίας από τους μελλοντικούς συντρόφους τους, εφόσον πρόκειται για κορίτσια.

Ο πατέρας, ένας από τους δύο απαραίτητους όρους για να έρθει στον κόσμο ένα παιδί, είναι εξίσου σημαντικός για την ψυχική υγεία του παιδιού αυτού, όπως και η μητέρα. Στις αναμνήσεις του καθενός από εμάς, είναι εγγεγραμμένος ο πατέρας, όπως και η μητέρα, άλλοτε ως αυταρχικός, σκληρός, αυστηρός, τρυφερός, γλυκός, υποστηρικτικός, δημοκρατικός, αστείος, απών, αδιάφορος, άγνωστος – είναι όμως πάντα εγγεγραμμένος, ως κομμάτι της προσωπικής ιστορίας κάθε ανθρώπου, και η εγγραφή αυτή περιστοιχίζεται από ευχαρίστηση, θυμό, θλίψη, παράπονα, νοσταλγία, συγκίνηση, γλυκύτητα, αίσθηση ασφάλειας ή φόβου, όπως ακριβώς περιστοιχίζεται και η εγγραφή της μητέρας.

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα του Πατέρα, στις 18 Ιουνίου 2017, η Φαιναρέτη θέλει να υπενθυμίσει σε όλους, ότι είμαστε κοντά όχι μόνο στις γυναίκες που αποφασίζουν να ξεκινήσουν το ταξίδι της μητρότητας, αλλά και σε κάθε άντρα που αποφασίζει να γίνει πατέρας. Στα πρώτα χρόνια λειτουργίας του Κέντρου Ημέρας για τη Φροντίδα της Ψυχικής Υγείας της Γυναίκας (επιλόχεια διαταραχή), οι άντρες προσέρχονταν ως συνοδοί των γυναικών τους, προκειμένου αφενός να μάθουν πώς να υποστηρίξουν τις συντρόφους τους σε αυτό το μεταβατικό στάδιο ζωής, αφετέρου για να εκπαιδευτούν και οι ίδιοι στη φροντίδα του παιδιού, προκειμένου να έχουν μια πιο ενεργό συμμετοχή στην ανατροφή του. Στην πορεία όμως, έγινε αντιληπτό ότι πολλοί άντρες ήθελαν όχι μόνο να βοηθήσουν αλλά και να βοηθηθούν. Ζητούσαν και οι ίδιοι να μιλήσουν σε ειδικό ψυχικής υγείας, είτε για να αντιμετωπίσουν προβλήματα με τη σύντροφο, είτε τις δικές τους προσωπικές δυσκολίες, πιθανά συναισθήματα θλίψης, άγχος, φόβο ότι δεν θα γίνουν καλοί μπαμπάδες, κατά το πρότυπο των δικών τους πατέρων, κλπ. Η Φαιναρέτη, έχοντας ως κύριο μέλημα την υγεία της οικογένειας, η οποία δεν αποτελείται μόνο από μια μητέρα και ένα παιδί, αλλά προαπαιτεί έναν πατέρα, ακόμα και όταν αυτός δεν είναι παρών, παρέχει το σύνολο των υπηρεσιών της και σε όσους συναντιούνται με την πατρότητα. Τα τελευταία χρόνια, όλο και περισσότεροι άντρες ζητούν να δουν ειδικό ψυχικής υγείας για να επεξεργαστούν και να διαχειριστούν τις όποιες δυσκολίες αντιμετωπίζουν με την τεράστια αλλαγή που φέρνει στη ζωή τους η έλευση ενός παιδιού. Άλλωστε, δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που ο πατέρας καλείται να αναλάβει τη φροντίδα του βρέφους, για διάφορους κοινωνικούς, ψυχικούς ή άλλους λόγους. Αυτές οι περιπτώσεις είναι τα ζωντανά παραδείγματα τόσο των αναγκών του πατέρα, όσο και της πολύτιμης ψυχικής αλληλεπίδρασης που μπορεί να αναπτυχθεί ανάμεσα σε έναν πατέρα και στο παιδί του. 

Η φροντίδα της ψυχικής υγείας κατά την περιγεννητική περίοδο, αφορά εξίσου και τους δύο γονείς, όπως και η φροντίδα ενός παιδιού είναι προτιμότερο να απορρέει και από τους δύο γονείς.


[1] Yusuf, Τουρκία, στο: Barker G, Dogruöz D. And How Will You Remember Me, My Child? Redefining Fatherhood in Turkey. New York, NY: Population Council, 2009, σελ. 5–6.

[2] Βλ. http://men-care.org/  Levtov, R., Van der Gaag, N., Greene, M., Kaufman, M., & Barker, G. (2015). State of the world’s fathers: A MenCare advocacy publication. Washington, DC: Promundo, Rutgers, Save the Children, Sonke Gender Justice, and the MenEngage Alliance. σελ. 28

[3] Levtov, R., Van der Gaag, N., Greene, M., Kaufman, M., & Barker, G. (2015). State of the world’s fathers: A MenCare advocacy publication. Washington, DC: Promundo, Rutgers, Save the Children, Sonke Gender Justice, and the MenEngage Alliance, σελ. 15.

[4] Αυτόθι, σελ. 30.

Privacy Policy | Terms and Conditions

Powered by